Вёска Лаўрынавічы
Паходжанне назвы вёскі Лаўрынавічы
Вёска Лаўрынавічы знаходзіцца за 6 кіламетраў ад горада Баранавічы, якая зараз адносіцца да Крошынскага сельсавета.
Назва населенага пункта адносіцца да групы тапонімаў, якія ўтварыліся ад імён, прозвішчаў першапасяленцаў ці заснавальнікаў. Лаўрынавічы маглі ўтварыцца ад прозвішчаў Лаверычаў, Лаўрэнеў, Лаўрэнцьеў, Лаўрэнок, Лаўрыкаў, Лаўрымаў, Лаўрын. Лаўрычэнка, Лаўрыненкаў, Лаўрынаў, Лаўрынцаў, Лаўроў, Лаўроўскі, Лаўронаў, Лаўровіч, Лаўрыновіч, Лаўрынчык і іншых.
У аснове ўсіх гэтых прозвішчаў – розныя вытворныя формы папулярных раней імён Лаўр (ад лацінскага “лаўрус” – лаўровае дрэва ці лаўровы вянок, у пераносным сэнсе – перамога) і Лаўрэнцій (“які вянчае лаўрамі”). Лаўронаў ад Лаўрэн, Лаўроўскі – семінарскае прозвішча, ад імені святога ці царквы яго імені.
Існуе легенда, што даўным-даўно на месцы сучаснай вёскі стаяў хутар. Знаходзіўся ён якраз у цэнтры сучаснага пасялення (унаш час на гэтым месцы знаходзіцца сельскі дом культуры). Жыў на гэтым хутары чалавек па імені Лаўрэн. Гаспадар ён быў добры – на ўсе рукі майстар. З усіх хутароў прыходзілі да яго людзі пагаварыць, параіцца. Ён не адказваў нікому, з кожным дзяліўся сваімі ведамі, вопытам. Ва ўсёй акрузе Лаўрэна паважалі і цанілі. У хуткім часе вакол яго сядзібы пачалі сяліцца людзі. А ў памяць аб гэтым паважаным чалавеку пасяленне і назвалі Лаўрынавічы. І калі на месцы пасялення ўтварылася цэлая вёска, яна засталася з той жа назвай.
Вёска Лаўрынавічы з’яўляецца часткай ААТ “Крошын” і адносіцца да Крошынскага сельсавета. Яна знаходзіцца за 6 км на поўночны ўсход ад г. Баранавічы на шашы Баранавічы – Нясвіж. Назва, мабыць, дадзена ад прозвішча, утворанага ад імя Лаўрэн.
У пачатку ХХ ст. вёска адносіцца да Дараўскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні. Яна налічвае 58 двароў, 374 жыхары.
Паводле польскага перапісу 1921 г. вёска пачынае адносіцца да Дараўскай гміны Баранавіцкага павета, Навагрудскага ваяводства. Яна налічвае 20 двароў, 87 жыхароў.
З 16.07.1954 г. да 22.03.1962 г. вёска Лаўрынавічы з’яўляецца цэнтрам сельсавета. У 1972 г. яна налічвае 55 двароў, 171 жыхара.
На 01.01.1998 г. у ёй налічваецца 65 двароў, 209 жыхароў.
На тэрыторыі вёскі знаходзяцца механічныя майстэрні, сярэдняя школа, клуб, бібліятэка, фельшарска-акушэрскі пункт, ветэрынарны ўчастак, адзяленне сувязі, два магазіны.
На тэрыторыі пасялення выдзяляюць некаторыя мікратапонімы: заброддзе, ставок, выган, хутары.
Ставок – сама невялікая сажалка, якая размешчана на вуліцы Новай і лузе вакол яе. Назву гэтага месца можна лёгка і проста растлумачыць. Ставок – дыялектная назва сажалкі.
Выган – месца, якое зараз знаходзіцца на перакрыжаванні вуліц Вясенняя і Маладзёжная. Выганам звычайна называлі пашы з травастоем і нізкай ураджайнасцю. Можа ўзнікнуць сумненне, як частку вёскі, на якой знаходзяцца жылыя пабудовы, называюць выганам. Аказваецца, вуліцы Вясенняя і Маладзёжная маладыя ў вёсцы, гэта месца забудавана ў апошнія дзесяцігоддзі. А ў мінулым тут сапраўды была паша для скаціны.
Самым буйным каля вёскі Лаўрынавічы вадаёмам з’яўляецца рака Шчара. Назва ракі паходзіць ад балтскага “saras”, што абазначае “вузкі”. Рака Шчара моцна пятляе на асобных участках і мае вельмі вузкую рачную даліну.
Канал, размешчаны на заходняй ускраіне вёскі, мясцовыя жыхары называюць Дубаўскім. Гэты канал пачынаецца недалёка ад вёскі Дубава, каля ўрочышча Гай і выходзіць да вёскі Лаўрынавічы.
У 1,5 кіламетрах на поўдзень ад Лаўрынавіч знаходзіцца яшчэ адзін меліяратыўны канал, які насельніцтва называе Гіраўскім ці Дараўскім, ад назваў вёсак Гірава і Дарава, ля якіх ён праходзіць.
Гісторыя развіцця вёскі Лаўрынавічы падобная на гісторыю большасці беларускіх вёсак. З’явілася яна ў сярэдзіне 19 стагоддзя. Усе падзеі, якія праходзілі на беларускіх землях, не абышлі і яе бокам. Пасля адмены прыгоннага права пракацілася хваля сялянскіх выступленняў, якія закранулі і нашу вёску. Недалёка ад вёскі Лаўрынавічы (вёска Гірава) сяляне выступілі супраць выплаты непамерна высокіх падаткаў. Яны падпалілі сядзібу старасты. Але асноўная маса сялян варожа ставілася да паўстання. Яны паверылі сцвярджэнням царскіх улад і духавенства, што паўстанцы хочуць вярнуць прыгоннае права. Паўстанне было задушана.
Далейшае жыццё вёскі Лаўрынавічы залежала ад гістарычных падзей на беларускіх землях. Падчас рэвалюцыі 1905-1907 гадоў у Лаўрынавічах і навакольных вёсках адбыліся хваляванні сялян. Агітацыя сярод сялян значна ўзмацнілася, іх рэвалюцыйная свядомасць пашырылася. Сяляне прысутнічалі на мітынгах. Царскія ўлады баяліся ўзмацнення рэвалюцыйнага руху. Па наваколлі пракацілася хваля арыштаў. У вёскі былі ўведзеныя атрады коннай і пешай варты.
Лінія фронту, якая ўсталявалася восенню 1915 г., падзяліла Баранавіцкі край на дзве часткі: прыкладна тры чвэрці яго тэрыторыі занялі немцы, якія ўстанавілі акупацыйны рэжым. Толькі паўднёва-ўсходняя частка сучаснага Баранавіцкага раёна апынулася ў зоне дзеяння рускай арміі.
Першая сусветная вайна прайшла па нашай тэрыторыі шырокім фронтам. Яна прынесла жыхарам велізарныя беды. Многія жыхары пакінулі абжытыя месцы і адправіліся на ўсход. Аб гэтым сведчыць наступны факт: у пачатку 20 стагоддзя Лаўрынавічы ўваходзяць у склад Дараўскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні, вёска налічвала 58 двароў, 374 жыхары. Паводле польскага перапісу насельніцтва 1921 г. – 20 двароў, 87 жыхароў. Практычна ўсе пабудовы былі знішчаны. Вёска Лаўрынавічы была адбудаваная практычна нанова і ў 1921 годзе налічвала толькі 20 двароў, у параўнанні з тым, што ў пачатку стагоддзя іх мелася 58.
У цэнтры вёскі паміж будынкамі школы і былога праўлення СВК «Прыгарад» размешчаны ДЗОТ часоў першай Сусветнай вайны. Такія ахоўныя збудаванні будаваліся на мяжы 19 і 20 стагоддзяў і прызначаліся для абароны ад праціўніка. На палях вакол вёскі знаходзіцца яшчэ некалькі такіх абарончых збудаванняў. Вышэй гаварылася аб тым, што падчас Першай сусветнай вайны ля вёсак Лаўрынавічы, Дубава разгарнуліся маштабныя баявыя дзеянні. Значная частка насельніцтва была эвакуіравана ў Расію.
Да верасня 1939 года вёска Лаўрынавічы ўваходзіла ў склад Польшчы. Дзяржаўнай была польская мова – беларуская была забаронена. Жыць сялянам было вельмі цяжка, яны вымушаныя былі плаціць непамерна вялікія падаткі. Вось аб чым сведчыць летапіс нашай школы: «У 1921 годзе ў нашай мясцовасці ўсталявалася польская ўлада. У Дубаўскай школе, якая была пабудавана ў 1906 годзе, быў зроблены рамонт, так як школа на працягу 5 гадоў (1915-1929 гады) была зачыненая ў сувязі з Першай сусветнай і Грамадзянскай войнамі. Пасля рамонту ў школе сталі навучацца дзеці з навакольных вёсак: Дубава, Лаўрынавічы, Якімавічы. Настаўнікамі былі муж і жонка Лелюк. Былыя вучні ўспаміналі Лелюка як вопытнага настаўніка, які адрозніваўся дабрынёй да дзяцей. Але затым яго змяніў Пятроўскі, які прыехаў настаўнічаць са сваёй жонкай. У мінулым ён быў ваенны. Ён вылучаўся крутым норавам і жорсткасцю ў звароце з дзецьмі. Быў выпадак, калі вучань, збіты Пятроўскім, памёр. Усе прадметы ў школе вывучаліся на польскай мове. Дзяцей білі драўлянай лінейкай па руках і ставілі на калені.
Лаўрынавічы ў гады Вялікай Айчыннай вайны
Нідзе, за выключэннем Бабруйска, нашы войскі не сустрэлі на сваім шляху такога ўпартага і моцнага супраціву, як на подступах да горада Баранавічы. Вораг разумеў, што са стратай горада будзе адкрыты шлях на Брэст і Варшаву. Баранавічы – найбуйнейшы вузел чыгуначнай і шашэйных дарог, якія вядуць на поўнач, поўдзень, усход і захад і з'яўляюцца важным фактарам у ваенных дзеяннях. Акрамя таго, Баранавічы – гэта магутны ўмацаваны раён немцаў, які прыкрывае кірунак на Беласток і Брэст.
Вось чаму праціўнік усімі сіламі імкнуўся ўмацаваць гэты горад. Таму яшчэ за 20 кіламетраў ад Баранавічаў, на заходнім беразе ракі Веджма, быў створаны першы абарончы рубеж баранавіцкага ўмацаванага раёна. Другі абарончы рубеж праходзіў па заходнім беразе ракі Шчара, а трэці праходзіў па ўскраіне горада. На тэрыторыі вёсак Лаўрынавічы і Адахаўшчына знаходзіліся апорныя пункты другога вузла нямецкай абароны, у якіх выкарыстоўваліся абарончыя збудаванні ДОТы, пабудаваныя яшчэ ў часы Першай сусветнай вайны і савецка-польскай вайны 1918-1921 гадоў.
Ноччу 7 ліпеня 1944 года савецкія войскі 65-й арміі пачалі фарсіраванне ракі Шчара. Нягледзячы на моцны агонь нашай артылерыі, танкаў, пры падтрымцы авіяцыі, вораг імкнуўся перашкодзіць фарсіраванне ракі. Але нашы часткі адначасова фарсіравалі Шчару ў некалькіх месцах і прарвалі нямецкую абарону. Да вечара 07.07. 1944 года савецкія войскі былі на мяжы: 18-я стралковая дывізія на поўнач ад вёскі Лаўрынавічы; 37-я гвардзейская стралковая дывізія вяла бой за вёску Дубава, на захад ад Лаўрынавіч; 15-я стралковая дывізія змагалася ў раёне вёсак Заброддзе і Гірава. Праціўнік пры падтрымцы танкаў, артылерыі аказаў магутнае супраціўленне, але да наступлення ночы страціў абарончы рубеж на заходнім беразе ракі Шчара і адышоў да Баранавіч.
У вёсцы Лаўрынавічы ўзведзены памятны манумент, прысвечаны гэтым падзеям.
Першы калгас у вёсцы Лаўрынавічы быў арганізаваны ў жніўні 1949 года, яму было прысвоена імя Маякоўскага. У лютым 1952 года дробныя калгасы, якія існавалі на тэрыторыі вёсак, аб'ядналіся ў адзін і яму было прысвоена імя Панамарэнка, а ў 1957 – было зменена назва на калгас імя Кірава. Цяпер вёска Лаўрынавічы ўваходзіць у склад СВК «Крошын», куды ўвайшла ў 2009 годзе.
У вёсцы 5 вуліц: Нясвіжская, Новая, Старая, Моладзёжная і Вясновая. Нясвіжская вуліца супадае з шашэйнай трасай Баранавічы-Нясвіж, забудавана яна драўлянымі дамамі, з'яўляецца адной з старых вуліц паселішча. Вуліца Старая ў вёсцы з'явілася раней за другія, таму і носіць такую назву, будынкі тут, у асноўным, таксама драўляныя. Вуліца Новая была пабудавана ў 70-я гады мінулага стагоддзя. Большасць будынкаў цагляныя, яе упрыгожваннем з'яўляюцца два двухпавярховых дома, якія размешчаны ў пачатку вуліцы. А вось вуліцы Маладзёжная і Вясновая з'явіліся ў Лаўрынавічах нядаўна. Сваім з'яўленнем яны абавязаныя Дзяржаўнай праграме адраджэння вёскі. Першыя тры дамы былі пабудаваны ў 2003 годзе, яшчэ 10 – у 2005-2006 гадах. Заселеныя новыя дамы маладымі сем'ямі, якія і вызначылі назву вуліцы. Вуліца Вясновая самая маладая, яна з'явілася ў 2010 годзе, забудавана 8 цаглянымі дамамі.
Вёска Адахаўшчына
Адахаўшчына знаходзіцца направым беразе ракі Шчара ў 9 км на ўсход ад цэнтра горада Баранавічы і ў 4 км ад яго ўсходняга ўскрайку. З захаду да вёскі Адахаўшчына прымыкае вёска Лаўрынавічы, з усходу працякае Шчара, па якой тут праходзіць мяжа з Ляхавіцкім раёнам. На процілеглым беразе ракі знаходзіцца аднайменная вёска Ляхавіцкага раёна, дзе захаваліся рэшткі дваранскай сядзібы.
Праз вёску Адахаўшчына праходзіць аўтадарога Баранавічы – Нясвіж.
Вёска знаходзіцца ў Крошынскім с/с, за 10 км на ўсход ад Баранавіч, 39 жыхароў, 17 гаспадарак ( па дадзеных на 2005 г.).
Паводле перапісу 1897 г. ў Дараўскай воласці Навагрудскага павета было 29 двароў, 161 жыхар. У 1909 г. 42 двары, 283 жыхары. Побач з вёскай знаходзіліся два аднайменныя фальваркі (уладанні Кадзевічаў і Рымашэўскіх), якія налічвалі два двары, 27 жыхароў. З 1921 г. у складзе Польшчы, у Дараўскай гміне Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства было 15 дамоў, 84 жыхары. З 1939 г. гэтыя тэрыторыі ўваходзяць у склад БССР, з 15.1.1940 г. у Навамышскі раён Баранавіцкай вобласці, з 08.01.1954 г. Брэсцкай вобласці, з 8.4.1957 г. у Баранавіцкі раён. У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 г. да 08.07.1944 г. вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У вёсцы Адахаўшчына з 76 дамоў уцалела толькі 4. Паводле перапісу 1959 г. у ёй 107 жыхароў. У 1998 г. 24 двары, 42 жыхары, ёсць магазін.
Вёска Заброддзе
Заброддзем раней называлі месца, размешчанае на паўднёвай ускраіне вёскі Лаўрынавічы, дзе ў цяперашні час знаходзіцца малочна-таварная ферма. Брод – плыткае месца ў рацэ, ручаі, якое можна перайсці пяшком. Месца, якое называецца заброддзем, злёгку ўзвышана, відаць, іменна тут балота можна было лёгка пераадолець. Зараз побач з Лаўрынавічамі знаходзіцца невялікая вёсачка Заброддзе, але многія жыхары заброддзем называюць месца ў паўднёвай частцы Лаўрынавіч.
Вёска Гірава
На заходняй ускраіне вёскі Лаўрынавічы перад уездам з боку Гірава знаходзіцца некалькі сядзіб. Гэта частка вёскі называецца хутары. Згодна з тлумачальным слоўнікам, хутарам называюць населеныя пункты невялікага памеру; асобную сялянскую сядзібу з абасобленай гаспадаркай.
Вёска ў Крошынскім с/с, на усход ад Баранавіч. 430 жыхароў, 163 гаспадаркі ( па дадзеных на 2005 г.).
Паводле перапісу 1897 г., ў Дараўскай воласці Навагрудскага павета маецца 37 двароў, 199 жыхароў, кузня, карчма. Пасля 1905 г. пачало дзейнічаць народнае вучылішча, якое размясцілася ў сялянскай хаце. У 1909 г.: 45 двароў, 181 жыхар. З 1921 г. вёска знаходзіцца ў складзе Польшчы, у Дараўскай гміне Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства; 27 дамоў, 169 жыхароў. З 1939 г. увайшла ў склад БССР, з 15.1.1940 г. у Навамышскі раён Баранавіцкай вобласці, з 08.01.1954 г. у Брэсцкую вобласць, з 08.04.1957 г. у Баранавіцкі раён. У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 г. да 08.07.1944 г. акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. На франтах загінулі 3 вяскоўцы. Паводле перапісаў 1959 г. – 246, 1970 г. – 220 жыхароў, 1998 г. – 89 двароў, 263 жыхары.
Вёска Дубава
Вёска знаходзіцца ў Крошынскім с/с, за 6 км на паўночным усходзе ад Баранавіч, 207 жыхароў, 103 гаспадаркі ( па дадзеных на 2005 г.).
Назва ўтворана ад ляснога ўрочышча, уякім расло калісьці шмат дубоў і ў якім было заснавана гэта паселішча. У першай палове 1880-х гг. вёска адносіцца да Дараўскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерніі, 111 двароў, 632 жыхары. У 1909 г. 130 двароў, 956 жыхароў. Побач з вёскай знаходзіўся маёнтак князя Трубяцкога. У 1906 г. дзейнічае народнае вучылішча (першая настаўніца Кацярына Дзеравяшка). З 1921 г. знаходзіцца ў складзе Польшчы, у Дараўскай гміне Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства, 73 дамы, 354 жыхары. З 1939 г. уваходзіць у склад БССР, з 12.10.1940 г. да 16.07.1954 г. з’яўляецца цэнтрам сельсавета Навамышскага раёна Баранавіцкай вобласці, з 08.01.1954 г. Брэсцкай вобласці, з 08.04.1957 г. Баранавіцкага раёна. У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 г. да 08.07.1944 г. акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі, на франтах вайны загінула 6 вяскоўцаў. Паводле перапісу 1959 г. – 463 жыхары. У 1998 г. – 145 двароў, 231 жыхар. У сапраўдны момант у вёсцы Дубава знаходзіцца брацкая магіла савецкіх воінаў, якія вызвалялі вёскі Дубава і Лаўрынавічы. Тут пахавана 28 чалавек: вайскоўцаў – 21, партызанаў – 2, невядомых – 5.
Помнікі гісторыі і культуры
Cвята-Ільінская царква
Жыхары вёскі Лаўрынавічы і навакольных вёсак з'яўляюцца хрысціянамі. Большая частка вернікаў(па перапісу насельніцтва 2009 года) 91 % з іх – праваслаўныя.
Свята-Ільінская царква знаходзіцца ў 0,5 км на паўднёвым усходзе ад вёскі Лаўрынавічы, паміж вёскамі Адахаўшчына і Заброддзе.
Храм Святога прарока Ільі быў закладзены ў пачатку 90 гадоў на адкрытым маляўнічым месцы, на месцы закінутых праваслаўных пахаванняў. Будаўніцтва царквы завяршылася ў 1995 годзе, а ў жніўні 1996 года яна была асвечана мітрапалітам Філарэтам Пінскім і Слуцкім.
Храм адносна невялікі: плошча яго складае 86 кв. метраў, вышыня 6 метраў. Па архітэктурных асаблівасцях царкву можна аднесці да крыжова-купальнага тыпу храмаў. Гэта квадратны будынак з перакрытай купалам цэнтральнай часткай. Купал падтрымліваюць чатыры калоны, якія дзеляць унутранае памяшканне на часткі. Знешні фасад храма ўпрыгожваюць дзевяць паўкруглых арак (па тры з паўночнага, паўднёвага і заходняга бакоў). З усходняга боку храма знаходзіцца апсіда – паўкруглы выступ, перад якім стаіць алтар. З заходняга боку знаходзіцца невялікі партал ля ўваходу ў вялікія драўляныя дзверы.
Інтэр'ер царквы складаюць іконы. Алтар, Царскія вароты, драўляныя лаўкі для вернікаў упрыгожаны разьбой.
У будаўніцтве Свята-Ільінскай царквы актыўна ўдзельнічала ўсё насельніцтва вёскі Лаўрынавічы і прылеглых вёсак. Для стварэння інтэр'еру многія жыхары аддавалі ў царкву іконы, вышытыя ручнікі, абрусы, нават царкоўнае начынне, якое захавалі старажылы з згарэлай пасля вайны царквы ў вёсцы Адахаўшчына. Усе жыхары ганарацца новым храмам, прымаюць актыўны ўдзел у добраўпарадкаванні яго тэрыторыі. На ўсе рэлігійныя святы ў царкве шматлюдна.
Храм Святога прарока Ільі з'яўляецца класічным прыкладам каменнай храмавай архітэктуры, узведзеным ва ўсходне-славянскім стылі ў канцы 20 стагоддзя.
АРХЕАЛОГІЯ
Адным з найбольш значных археалагічных помнікаў, знойдзеных у ваколіцах вёскі Лаўрынавічы, з'яўляецца каменная сякера – адна з першых прылад працы старажытнага чалавека. У 1988 годзе яна была знойдзена падчас сельскагаспадарчых работ у полі паміж вёскамі Лаўрынавічы і Адахаўшчына вучнямі 5 класа Лаўрынавіцкай школы. Некаторы час каменная сякера знаходзілася ў школьным музеі. У 1996 годзе настаўнік гісторыі Болбат Юрый Іванавіч перадаў знаходку ў Баранавіцкі краязнаўчы музей.
Знаходка мае вялікую гістарычную каштоўнасць. Навукоўцы ўстанавілі, што ўзрост каменнай сякеры, знойдзенай школьнікамі, не менш, чым 5 тысяч гадоў. Да гэтага ў музеі было толькі два падобных экзэмпляра.
Каменная сякера – знаходка рэдкая, так як у старажытных людзей іх было няшмат (працэс вырабу гэтай прылады працы быў вельмі працаёмкі).
Знойдзеная сякера мела масу каля 400 грам і ўяўляла сабой цвёрды камень доўжынёй 100 мм, завостраны з аднаго боку, з адтулінай у цэнтры, дыяметр якога 12 мм.
З дапамогай каменнай сякеры старажытныя людзі рубілі і апрацоўвалі дрэвы. Самае складанае у вырабе гэтага прымітыўнага інструмента – зрабіць адтуліну ў камені. Гэтым займаліся спецыяльныя людзі. Яны падоўгу праціралі адтуліну з дапамогай палкі і пяску. Гэта сведчыць аб зараджэнні рамяства ў суполцы старажытнага чалавека.
Аб знаходцы такога рэдкага прадмета паведамлялася па беларускім радыё і тэлебачанні.
Каменная сякера
